WAWACAN

WAWACAN

Wangenan

Kecap wawacan asal kecapna tina "waca"  nu hartina "maca" atawa “dibaca”. Wawacan téh mangrupa karya sastra sampeuran anu wangunna nuturkeun pola patokan pupuh. Eusina ngébréhkeun hiji gunggungan carita anu ngandung hiji téma. Caritana panjang, sabab diwangun ku loba palaku anu ngalalakon sarta jalan caritana loba bagianana. Wawacan kaasup kana wangun fiksi. Nyaéta naon-naon anu dicaritakeun sagemblengna ukur rékaan atawa imajinasi pangarang. Ku lantaran  ngagunakeun patokan pupuh, tangtu dina macakeunana ogé dihaleuang -keun/ditembangkeun maké lagam pupuH anu 17, kauger ku ku guru lagu, guru wilangan. Seni macakeun wawacan sok disebut beluk.

Sajarah Asal Muasalna

Nurutkeun sajarahna Wawacan téh asalna ti Jawa (Mataram), asupna wawacan ka tatar Sunda sabada karajaan-karajaan nu aya di tatar Sunda kaéréh ku Mataram dina abad ka-17 M, bareng jeung basa Jawa ka wilayah Jawa Barat, ku pangaruhna kakawasaan Mataram.  Saterusna basa Jawa téh mangrupa basa resmi nu digunakeun ku pamaréntahan mangsa harita, nepikeun ka pertengahan abad ka-19.

Struktur Wawacan

Nilik kana wangunna, wawacan ngabogaan struktur saperti

•   Manggalasastra  (alofon):  eusina neda widi katut muji sukur ti anu nulis ka Nu Maha Kawasa katut solawat ka Kangjeng Rosul;

•   Eusi: guluyurna carita ti mimiti nepi ka tamat;

•   Bagian panutup (kolofon): eusina titimangsa ditulisna éta wawacan

Conto Manggalasastra

Kasmaran kaula muji

ka Gusti Ajawajala

nu murah ka mahluk kabéh

jeung muji utusanana

Kangjeng Nabi Muhammad

nya éta Nabi panutup

miwah muji sahabatna

(wawacan  Rengganis)

Conto Kolofon

Tamatna kaula ngarang

Pukul tujuh malem Kemis

di tanggal tujuh welasna

kaleresan bulan April

taun Kangjeng Maséhi

saréwu dalapan ratus

jeung genep puluh dua

marengan hijrahna Nabi

saréwu dua ratus tujuh puluh dalapan

(Wawacan Panji Wulung)

Ciri-Ciri Wawacan

1.      Mangrupa karangan narasi (carita)

2.      Jalan caritana panjang

3.      Kaasup kana wangun karangan ugeran

4.      Dianggit maké patokan pupuh

5.      Ditepikeunana ditembangkeun (beluk)

6.      Parapalakuna umumna jalma linuhung

7.      Kanyahoan nu ngarang jeung waktu nulisna

8.      Jalan caritana umumna ngandung unsur pamohalan

9.      Dipidangkeun di nu hajatan, saperti salametan orok, khitanan, gusaran, kawinan, jeung salametan sabada panén.

Wawacan nu geus dibukukeun

1.      H.Abdul Salam  nulis Wawacan Rengganis

2.      R.Soeriadiredja nulis Wawacan Purnama Alam.

Awal abad ke-20:

1.      R.Memed Satrahadiprawira nulis:Wawacan Enden Saribano

2.      R.Satjadibrata  nulis:Wawacan Sastra-sastri.

3.      Tubagus Djajadilaga nulis:Wawacan Kidung Sunda.

4.      Mas Natawisastra  nyadur:Wawacan Bispuradja.

5.      R.H. Boerhan Kartadiredja  nulis:Wawacan Natasungkawa.

6.      M.Kartadimadja  nulis Wawacan Jaka Sundang.

7.      R.Machjar Angga Kusumah Dinata nulis:Wawacan Nalaka Suraboma

8.      Engka Widjaja  nulis:Wawacan Lutung Kasarung. 

9.      Nyi R. Siti Hadidjah nulis:Wawacan Rusiah Nu Kasep. 

10.  M.A.Salmun  nyadur:Arjuna Wiwaha dina wangun  wawacan dijudulan Mintaraga. 

11.     M.Sastradiredja menyadur :Wawacan Damar Wulan jeung Wawacan Prabu Udayana.

CONTO SEMPALAN WAWACAN

SIMBAR KANCANA

Anggitan : K. Tisnasujana

1.      Sinom méméh manjangkeun carita, dikait dijieun dangding, medar simpalan sajarah, rék mangun tali paranti, paranti anu gaib, gaib Sunda ti karuhun, panganjén tatakrama, tilawat kanu geus gaib, enya éta amir reujeungna pertobat.

2.      Amitan kanu geus angkat, angkat nilar alam lahir, lumetang di amalam padang, poé panjang tanpa peuting, rék ngawancah ngawincik, nyaurkeun nuturkeun galur, galur nu ka carita, anu kasebat kasambit, disuhunkeun kalunturan kalengsaran.

3.      Anu kasebat jenengan, anu kasabit wawangi, nu kakocap nagarana, kawincik geusanna calik, mugia rido galih, neda gunging cukup lumur, timbang taraju jembar, sanés nganggit nitih aji, réh babaran sanés lingkaring komara.

4.      Tobat mun seja nyasama, paralun mun mapandi, ngaguyah anu keur lenggah, ngusik-ngusik anu keur calik, linggih di alam gaib, lumungguh di pitu agung, tobat teu pisan-pisan, sakadar manggung kaéling, gung paralun neda panjang pangampura.

5.      Caturkeun hiji nagara, pasir wukir loh jinawi, nelah nagara Talaga, ngaran nepi ka kiwari, nagri ngabanding pasir, ayana tutugan gunung, suku gunung Ciremay, gunung gede ngajungkiring, kamasyhurkeun nagri harja gemah ripah.

6.      Teu kakocap peperangan, teu kawarti pupuh junti, ayeum tentram pangeusina, taya ka siri ka rungsing, pada talibra pikir, lulungna nu mangku perbu, jembar nu ngasta praja, salawasna répéh rapih, jeung tatangga nagara taya cangcala.

(Dicutat tina Wawacan Simbar Kancana, Karya K. Tisnasujana, Depdikbud, 1983)

Pancén (jawaban dikirim ka email bapa)

1.      Nomer sabaraha waé bagian Manggalasastra & bagian eusi dina wawacan di luhur?

2.      Caritakeun deui, sempalan Wawacan di luhur maké basa sorangan.

(haturan ieu materi & latihan pangajaran jarak jauh/PJJ ti Bapa)

BIOGRAFI

BIOGRAFI

Biografi téh sok disebut ogé riwayat hirup (bio: hirup; grafi: catetan atawa tulisan). Eusina ngadadarkeun riwayat hirup hiji jalma, boh nu  jumeneng kénéh atawa nu geus maot. Ti mimiti brolna ka alam dunya, kumaha keur leutikna, kumaha sakolana, karierna, prestasina, karyana, jeung sajabana. Lalakon atawa riwayat hirup kitu téh disebutna biografi. Dina kamus basa Sunda nu ayeuna, teu kapanggih kecap biografi téh, da asalna tina basa deungeun. Biografi téh tina basa Inggris (biography) anu hartina tulisan sajarah ngeunaan hirupna hiji jalma. Biografi biasana ditulis ku batur, sedengkeun riwayat hirup anu ditulisna ku sorangan atawa ku tokohna disebut Otobiografi

Téks-téks biografi téh sok diperlukeun keur rupa- rupa kaperluan. Di antarana baé keur ngalamar pagawéan, pangéling ngéling   kana   jasa   hiji   jalma,   atawa   keur jadi dokuméntasi sajarah. Réa buku-buku biografi anu tuluy kasohor lantaran eusina ngungkabkeun gagasan, lalampahan, jeung ketak hiji inohong atawa jalma nu dianggap penting. Upamana baé biografi Mahatma Gandhi, biografi Anne Frank, biografi Ir. Sukarno, Biografi Presiden Suharto, jeung sajabana.

Unsur-unsur Biografi

Dina karangan biografi téh biasana didadarkeun kumaha lalakon hiji jalma ti lahir nepi ka kolotna. Malah réa biografi anu ditulis sanggeus jalmana maot. Di antarana anu sok diterangkeun dina biografi téh:

1.      Ngaran, lalandian, atawa jujulukna.

2.      Kalahiran jeung asal-usul kulawargana.

3.      Bentuk fisik jeung pasipatanana.

4.      Riwayat pendidikan jeung pagawéanana.

5.      Pikiran atawa gagasanana.

6.      Karya atawa hasil gawé.

7.      Prestasi jeung pangajén (penghargaan) nu kungsi katarima.

(Dicutat tina Buku Pamekar Diajar Basa Sunda, pikeun murid SMA/ SMK/ MA/ MAK)

CONTO BIOGRAFI

DIPATI UKUR

Di awal abad ka-17, tanah Sunda aya dina jajahan Mataram minangka alatan politik invasi wilayah anu dijalankeun ku Sultan Agung (1613-1645). Sawaréh cita-cita geus dilaksanakeun, tinggal Banten anu can ditalukkeun sabab kahalang ku ayana Kompeni di Batavia. Dipati Ukur salaku wedana para bupati di daérah Priangan diparéntah pikeun mantuan nyerang pasukan Mataram ka Jakarta. 

Tapi dina serangan eta Dipati Ukur gagal kukituna rek dihukum pati ku karajaan Mataram, tapi Manehna kalah malik ngalawan kajeun kajadian pangperangan. Sanggeus dua satengah taun perang, Tumenggung Bahureksa junun néwak Dipati Ukur anu ceuk salah sahiji vérsi nu nyerahkeun diri lain Dipati Ukur tapi jalma kapercayaanna nu beungeutna jiga Dipati Ukur, tuluy sakabeh anu ngadukung Dipati Ukur dibawa ka Mataram. Sarebu lalaki nu ngadukung diteukteuk beuheungna, dibeuleum, digodog, sarta ditutu, sedengkeun awéwéna dijadikeun selir para priyayi. Dipati Ukur mangrupa jelema ku sarupaning mitos sarta legenda tanpa ayana kajelasan sajarahna. Tapi, nurutkeun salah sahiji sumber, lantaran teu aya kejelasan sajarah ngeunaan Dipati Ukur kusabab Dipati Ukur mangrupa salah sahiji jalma anu pang ditéanganana ku Mataram, ku alatan éta rahayat jadi sieun pikeun nyaritakeun carita Dipati Ukur sabenerna. Inohong sajarah anu jadi Bupati Ukur sarta Bupati Wedana Parahiangan sarta milu narajang dayeuh Batawi (batavia, Jakarta) dina taun 1628.

Numutkeun asal tradisi, ngaran mimitina Pangeran Cahyana nyaéta putera Sunan Cahya Luhur, cicit Sunan Jambu Karang anu ngawasa di wewengkon Banyumas. Minangka bawahan Susuhunan Mataram, manéhna ditempatkeun di wewengkon Ukur anu cikénéh dikawasa ku Mataram (1620). Di dieu manéhna nikah jeung Nyai Gedeng Ukur, puteri bupati Ukur Dipati Agung atawa cicit Raja Pakuan Pajajaran. Jadi bupati Ukur ngagantikeun mitohana anu wafat sarta ku Susuhunan Mataram diangkat jadi bupati wedana Parahiangan taun 1625, ngagantikeun bupati Sumedang Rangga Gempol (1620-1625).  Pamustunganana mayit dipati ukur sorangan diungkabkeun dina asal anu béda- béda. Anu kahiji, yén manéhna milu di téwak, saterusna dihukum pati di Mataram sarta ceuk anu séjén yén manéhna bisa kabur, saterusna nyamar minangka rahayat biasa. Nepi ka ayeuna aya sawatara tempat di Bandung anu dipercaya masarakat minangka kuburan Dipati Ukur, kawas di Ujungberung, Ciparay, Banjaran, digigireun/ sabeulah patilasan anu nyambung jeung Dipati Ukur, kawas Cibodas (Lembang), Cililin, Gunung Lumbung.

Dicutat tina Wikipedia & Kompasiana

Pancén (jawaban dikirim ka email bapa)

1.      Saha Dipati Ukur téh ?

2.      Saha ngaran leutikna Dipati Ukur téh?

3.      Pernah dipercaya jadi Wedana dimana dipati Ukur téh ?

4.      Ngaran bapana Dipati Ukur nyaéta ?

5.      Sanggeus dua satengah taun perang, Tumenggung Bahureksa junun néwak Dipati Ukur. Harti kecap anu digaris handapan nyaéta …

6.      Nepi ka ayeuna aya sawatara tempat di Bandung anu dipercaya masarakat minangka kuburan Dipati Ukur, daérah kasebut nyaéta :

7.      Pamajikan ti Dipati ukur nyaéta :

8.      Pamustunganana mayit dipati ukur sorangan diungkabkeun dina asal anu béda-béda. Harti kecap anu digaris handapan nyaéta  :

9.      Caritakeun deui, riwayat hirup diluhur maké basa sorangan.

(haturan ieu materi & latihan pangajaran jarak jauh/PJJ ti Bapa)